Croesawu Cydraddoldeb (DRW 2023)

“Ni ddylai merched byth ofni bod yn smart.”

Emma Watson

‘Nod thema #CroesawuTegwch Diwrnod Rhyngwladol y Menywod 2023 yw annog y byd i drafod Pam nad yw cyfle cyfartal yn ddigon.^1’

A yw bod yn deg yn golygu rhoi mwy o gyfleoedd i fenywod? A yw hyn yn rhoi mantais i fenywod? Bydd pobl eisoes yn dweud bod hyn mor annheg. Y peth yw, dim ond pan fydd pawb yr un fath i ddechrau y mae tegwch yn bosibl – ac nid yw pwyntiau dechrau dynion a menywod yr un fath. Hyd nes bod menywod yn rhan o gymdeithas sy’n gofalu am eu lles, ac sy’n cefnogi eu bodolaeth ym mhob rhan o fywyd yn yr un ffordd ag y mae dynion yn cael eu cefnogi, nid yw sylfaen gyfartal yn ddigon.

O’r holl fyfyrwyr sy’n astudio Ffiseg mewn sefydliadau addysg uwch, dim ond tua 25% ohonynt sy’n fenywod². Felly, nid bod yn deg yw cynnig cyfweliad i fenyw a dyn ar gyfer yr un swydd ym maes Ffiseg. Cydraddoldeb yw hyn, ond nid tegwch. Wrth i’r maes gwyddoniaeth gael ei ystyried yn eang yn anfenywaidd³, mae bylchau mawr yn y cyfalaf cymdeithasol a’r cyfalaf diwylliannol rhwng y rhywiau. Mae hyn yn golygu, wrth ddechrau swydd, nad oes gan fenywod yr un faint o rwydweithiau, cysylltiadau a phrofiadau ag a fyddai gan ddynion. Mae hyn yn golygu ein bod yn bwydo patrwm lle mae menywod yn cael eu tangynrychioli ym meysydd gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, sy’n troi’r myfyrwyr hynny sy’n dewis pynciau a gyrfaoedd am y tro cyntaf i ffwrdd o’r meysydd hynny. Pan fydd y genhedlaeth hon o fyfyrwyr wedi ymgynefino â’u gyrfaoedd, bydd y gynrychiolaeth sydd ei hangen ar y genhedlaeth nesaf i wneud y penderfyniadau hynny ar goll o hyd. Felly, mae’r bwlch rhwng y rhywiau’n parhau.

I fenywod, mae hyd yn oed sicrhau swydd wyddonol yn rhwystr nad oes rhaid i ddynion ei oresgyn, am fod menywod yn gorfod cyrraedd safonau uwch yn y lle cyntaf⁴, ac am fod ceisiadau gan fenywod sydd o union yr un safon â cheisiadau gan ddynion yn cael eu trin yn llai ffafriol. Pan fydd gan fenyw swydd mewn maes lle mae’r gweithwyr yn ddynion gan amlaf, mae rhagfarnau ar sail rhyw’n fwy cyffredin. Am fod dwywaith yn fwy o ddynion na menywod yn cael eu gwahodd i gyflwyno eu gwaith i gyfnodolion⁵, ni all yr ychydig fenywod mewn swyddi gwyddonol, technolegol, peirianyddol a mathemategol ddangos eu gwaith na thynnu sylw ato yn yr un ffordd ag y gall dynion. Er bod menywod yn dal swyddi gwyddonol, technolegol, peirianyddol a mathemategol, nid yw merched ifanc yn gweld menywod yn cael eu cynrychioli.

Mae disgwyl i fenywod gyflawni mwy o rolau na dynion – nhw sy’n gwneud y rhan fwyaf o’r gwaith gofal di-dâl, ac wrth eu disgrifio, mae’r ffocws fel arfer ar y ffaith eu bod yn fam/merch/gwraig tŷ yn hytrach na’u gyrfa, fel yn achos dynion. Sut y gallwn ddisgwyl i fenywod gyflawni’r un peth â dynion drwy roi cyfleoedd cyfartal iddynt pan fo menywod, yn y bôn, yn cael eu hystyried yn ail-orau?

Nid yw unffurfiaeth a chysondeb yn golygu tegwch. Nid ydynt yn crynhoi tegwch, ac nid yw’n ddigon i fenywod sydd, ers canrifoedd, wedi bod dan anfantais mewn gêm annheg.

Ar ôl darllen mor bell â hyn (neu, ar ôl i mi ysgrifennu mor bell â hyn), gallwch fod yn dechrau gofyn beth y gallwn ei wneud am hyn. Mae rhagfarn ar sail rhyw’n rhan mor gynhenid o wead ein cymdeithas, sy’n golygu y gall fod yn anodd iawn gwybod ble i ddechrau. Dyma lle mae cynlluniau fel y Prosiect Mentora Ffiseg, sy’n torri tir newydd, yn bwysig. Mae’r prosiect, sy’n ceisio cynyddu nifer y disgyblion sy’n astudio Ffiseg ar lefel Safon Uwch yng Nghymru, yn targedu’r rhai sy’n ansicr a ydynt am ddewis Ffiseg yn bwnc Safon Uwch. Mae hyn yn golygu ein bod yn cyrraedd merched ifanc sy’n dyheu am weithio ym maes gwyddoniaeth, a hynny mewn lleoliad anffurfiol lle gallant fynegi eu barn a’u teimladau yng nghwmni menywod ym maes ffiseg wrth ddysgu pa mor bwysig a throsglwyddadwy yw cymhwyster yn y maes.

Er mwyn i ferched ifanc allu rhyngweithio ag eraill – yn enwedig menywod – sydd wedi penderfynu dilyn gyrfa ym maes gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg neu fathemateg, mae angen iddynt allu gweld y gynrychiolaeth sydd ei hangen arnynt i fynd ar ôl gyrfa wyddonol yn hyderus. Yn anffodus, nid oes fawr o gynrychiolaeth i’w gweld. Nid oes byth diwedd i’r cyffro sy’n gysylltiedig ag ymgysylltu â merched ifanc sy’n caru gwyddoniaeth ond sy’n ddi-hyder i fynd ar ôl gyrfa wyddonol. Braint yw gallu gweld yr effaith y mae’r prosiect hwn yn ei chael ar genhedlaeth o ferched ifanc ledled Cymru. I gydnabod pa mor bwysig yw’r prosiect hwn, dim ond dychmygu pa mor werthfawr y byddai’r prosiect hwn wedi bod i mi a merched eraill yn fy nosbarth TGAU Ffiseg y mae angen i mi ei wneud.

Mae prosiectau allgymorth fel y Prosiect Mentora Ffiseg yn agwedd hollbwysig ar addysg merched ifanc i’w hannog i fynd ar ôl y gyrfaoedd yr hoffent eu gael a’u mwynhau. Mae’n rhaid i ni sylweddoli cymaint o waith sydd angen ei wneud i gael gwared ar stereoteipiau ar sail rhyw’n llawn, ond mae cydnabod y mater a mynd i’r afael â gwraidd y broblem – y ffaith nad oes gan ferched ifanc fodelau rôl – yn gam allweddol ymlaen. Mae’n rhaid i ni ddathlu hynny. Dylai merched deimlo y gallant ddilyn gyrfa ym maes gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg neu fathemateg, heb orfod wynebu rhagfarn ar sail rhyw a goresgyn rhwystrau nad oes angen i ddynion boeni amdanynt.

Ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod eleni, cymerwch eiliad i feddwl am y rhwystrau rydych wedi gorfod eu goresgyn wrth fynd ar ôl yr yrfa rydych wedi breuddwydio amdani. Cymerwch eiliad i feddwl am eich dymuniadau ar gyfer y genhedlaeth nesaf o ferched ifanc sydd am gerdded yn ôl eich traed. Cymerwch eiliad i ystyried faint mae angen i ni ei wneud o hyd i sicrhau gwir gydraddoldeb, ond hefyd faint rydym wedi’i gyflawni’n barod. Cymerwch eiliad i ystyried sut y gallwch chwalu rhwystrau yn eich bywyd bob dydd sy’n gwthio cynhwysiant a chynrychiolaeth yn eu blaen. Yn olaf, cymerwch eiliad i fod yn falch ohonoch chi eich hun, popeth rydych wedi’i gyflawni, a phopeth y byddwch yn ei gyflawni yn y dyfodol.

---